حوادث و اتفاقات ناگوار مانند نقص مادرزادی، ابتلا به بیماری‌های خاص، تصادف و… ممکن است برای هر کسی رخ بدهد؛ در برخی از این اتفاقات شاید تنها راه درمان و نجات فرد قطع عضو باشد. افرادی که این عمل را در ناحیه بالای زانو انجام داده‌اند، برای ادامه زندگی و انجام فعالیت‌های روزمره به یک عضو مصنوعی کمکی با عنوان پای مصنوعی بالای زانو نیاز دارند
دلایل قطع عضو پا از بالای زانو
از جمله دلایلی که ممکن است منجر به قطع عضو پا شود می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
دیابت
یکی از اصلی‌ترین دلایل قطع عضو پا به‌خصوص از بالای زانو دیابت است. این بیماری می‌تواند به اعصاب پا آسیب جدی وارد کند و سبب شود که فرد زخم و خراش‌های به‌وجودآمده در پا را احساس نکند. عدم اطلاع به موقع از این زخم‌ها و تلاش دیرهنگام برای بهبود آن‌ها، ممکن است در نهایت پزشک را مجبور به قطع عضو کند.
تصادف
حوادث رانندگی، کاری و یا ورزشی ممکن است منجر به قطع عضو پا از قسمت بالای زانو شود. با توجه به تشخیص پزشک و میزان وخامت حادثه، عمل قطع عضو تجویز می‌شود.
تومور
وجود تومور در برخی از بیماری‌های سرطانی می‌تواند منجر به قطع عضو شود. احتمال رخ دادن چنین موردی معمولا کم است اما اگر فرد به تومورهای بدخیم مبتلا شود، در برخی شرایط ممکن است برای درمان و زنده نگه‌داشتن وی نیاز به انجام عمل جراحی قطع عضو باشد.
عفونت
یکی دیگر از عواملی که ممکن است منجر به قطع عضو پا شود، عفونت است. احتمال رخ دادن چنین اتفاقی در دنیای امروز کم است اما باز هم مشاهده شده که افراد به دلیل عفونت‌های بسیار شدید مجبور به قطع عضو پا شده‌اند.
چه مدت زمان پس از عمل قطع عضو می‌توان از پای مصنوعی استفاده کرد؟
قبل از پاسخ به این سوال لازم است بدانیم ما دو نوع پروتز یا پای مصنوعی داریم: نمونه اول پروتز موقتی است که بیمار می‌تواند پس از قطع عضو و به منظور کاهش فشار ناشی از فقدان آن استفاده کند. این نمونه‌ها به فرد کمک می‌کند تا به تدریج به استفاده از پای مصنوعی عادت کند اما پس از بهبود زخم‌های عمل جراحی، بیمار می‌تواند پای مصنوعی دائمی خود را سفارش دهد و به‌طور ثابت از آن استفاده کنند.
زمان شروع استفاده از پای مصنوعی پس از عمل قطع عضو به عوامل مختلفی مانند فرآیند بهبودی و ترمیم زخم (بین ۴ تا ۸ هفته)، کنترل ورم، آمادگی جسمانی و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد اما به صورت کلی می‌توان گفت بیشتر افراد می‌توانند ۶ تا ۱۲ هفته پس از عمل از پای مصنوعی استفاده کنند.
چه مدت زمان پس از عمل قطع عضو می‌توان از پای مصنوعی استفاده کرد؟
قبل از پاسخ به این سوال لازم است بدانیم ما دو نوع پروتز یا پای مصنوعی داریم: نمونه اول پروتز موقتی است که بیمار می‌تواند پس از قطع عضو و به منظور کاهش فشار ناشی از فقدان آن استفاده کند. این نمونه‌ها به فرد کمک می‌کند تا به تدریج به استفاده از پای مصنوعی عادت کند اما پس از بهبود زخم‌های عمل جراحی، بیمار می‌تواند پای مصنوعی دائمی خود را سفارش دهد و به‌طور ثابت از آن استفاده کنند.
زمان شروع استفاده از پای مصنوعی پس از عمل قطع عضو به عوامل مختلفی مانند فرآیند بهبودی و ترمیم زخم (بین ۴ تا ۸ هفته)، کنترل ورم، آمادگی جسمانی و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد اما به صورت کلی می‌توان گفت بیشتر افراد می‌توانند ۶ تا ۱۲ هفته پس از عمل از پای مصنوعی استفاده کنند.
اجزای تشکیل دهنده پروتز پا بالای زانو
در زمان قطع پا، فرد باید با متخصصی که در زمینه طراحی و ساخت پروتز پا آموزش دیده در مورد اهداف، انتظارات و نگرانی های خود صحبت کند. متخصص با در نظر گرفتن نیازهای خاص بیمار، پروتزی متناسب با شرایط او طراحی و می سازد. پروتزهای بالای زانو با پنج جز اصلی، به زانو اجازه می دهند خم شود، وزن را منتقل و توانایی راه رفتن را برای فرد فراهم کند. اجزای اصلی شامل موارد زیر می باشد:
سوکت
بخشی از اندام مصنوعی است که اندام باقی مانده، روی آن قرار می گیرد و می تواند از مواد ترموپلاستیک، فلزی یا چند لایه ساخته شود. سوکت برای قطع عضوی بالای زانو دارای دو طرح است:
سوکت های پوششی ایسیال: به طور معمول دارای یک قاب سفت و محکم با یک سوکت داخلی انعطاف پذیر بوده که برای قرار دادن لگن در داخل سوکت طراحی شده است. این قاب سفت و سخت باعث افزایش ثبات و کنترل بهینه هنگام راه رفتن می شود.
سوکت چهار ضلعی: مکانی را برای قرار گیری لگن فراهم و تماس لگن را روی لبه سوکت حفظ می کند. در مقایسه با محفظه ایسیال، سوکت در جلو و عقب باریکتر و از عرض بازتر است.
مفصل زانو
سیستم های زانو برای ایجاد تعادل و ثبات فرد در هنگام ایستادن، با انتقال وزن از طریق پروتز طراحی شده اند. زانوی مصنوعی باید پروتز را خم و عملکردی مشابه زانوی طبیعی داشته باشد تا به فرد اجازه دهد به میل خود راه برود.
سیستم زانوی تک محور فقط می تواند در یک جهت خم و راست شود. این سیستم زانو، باعث کاهش پایداری در هنگام ایستادن شده و فرد را مجبور به استفاده از قدرت عضلانی خود می کند.
زانوهای چند مرکز اجازه می دهد تا زانو اندکی در جهات متفاوت خم شود. این امر بسته به اهداف و توانایی های افراد می تواند به آن ها کمک کند روی سطوح ناهموار راه بروند و یا بدوند.
سیستم تعلیق
سیستم تعلیق برای نگه داشتن سوکت روی اندام باقی مانده ساخته شده و در طرح های مختلفی وجود دارد از جمله: باند سیلسیون، باند لگنی با مفصل، لاینر سیلیکونی با یک مکانیزم قفل در سوکت یا یک سوکت مکش با یک دریچه که هر کدام معیارها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. در هنگام انتخاب سیستم تعلیق خاص برای پروتز، اولویت فردی در نظر گرفته خواهد شد.
شانک
ساق پای زیرین را تشکیل می دهد و سوکت را به مجموعه پا و مچ پا متصل می کند و در دو طرح اصلی وجود دارد:
طراحی اسکلت داخلی با روکش فوم نرم که ظاهر و احساس پوست را دارد. این پروتز سبک بوده و به راحتی قابل تنظیم و سازگار با فناوری های پیشرفته در سیستم های زانو است. ولی توجه داشته باشید که پوشش فوم شکننده است و به راحتی آسیب می بیند.
طراحی اسکلت خارجی با پوسته ای سخت و بادوام بوده که از مواد ترکیبی چند لایه ساخته شده و پس از پایان کار اجازه اعمال تنظیمات دیگر را نمی دهد. این طرح با اسکلت بیرونی، دوام بیشتری داشته و قادر به انتقال وزن به کل طرح خواهد بود، بنابراین برای افرادی که برای انجام کارهای سنگین نیاز به پروتز دارند مناسب تر است.
سیستم مچ پا
سیستم مچ پا برای حفظ تعادل و تأمین حمایت زمانی که فرد روی پروتز می ایستد، امری حیاتی است. طرح های مختلفی از پای مصنوعی وجود دارد که عبارتند از:
SACH که فقط یک حرکت را تولید می کند و از مزایای این طرح می توان به سبک، بادوام و نسبتاً ارزان بودن آن اشاره کرد.
پای تک محوری که حرکت مچ پا را به دنبال دارد و به ثبات بیشتر زانو کمک می کند.
پا با واکنش پویا که به گونه ای طراحی شده که به پروتز اجازه می دهد از پاشنه خود، پرش کند و انرژی بیشتری را برای راه رفتن تأمین نماید.
مراقبت های پروتز بالای زانو
مراقبت از اندام
بعد از قطع عضو، ممکن است تورم قابل توجهی در اندام باقیمانده وجود داشته باشد. پزشک برای کمک به فرم اندام باقیمانده و اطمینان از ایجاد پروتز مناسب تر، جمع کننده یا شرینکر را تجویز خواهد کرد.
فیزیوتراپی
پزشک، متخصص و فیزیوتراپیست به فرد کمک می کنند تا یاد بگیرد چگونه از پروتز در فعالیت های روزمره خود استفاده کند. بعد از اینکه بیمار با مهارت های اساسی کنار آمد، ممکن است بتواند فعالیت های بدنی پیشرفته تری مانند بالا و پایین رفتن از پله ها، رانندگی و شرکت در ورزش یا سایر سرگرمی ها را از سر بگیرد.
مراقبت های بعدی
همانطور که اندام تغییر می کند، پروتز نیز به اصلاح نیاز دارد. این ممکن است شامل تعویض دوره ای سوکت یا تعویض اجزا باشد. همچنین از دیگر دلایل نیاز به تغییر و اصلاح، افزایش سطح فعالیت بیمار خواهد بود. مراجعه حداقل هر شش ماه یکبار به متخصص پروتز جهت پیگیری و برطرف کردن مشکلات لازم است، به خصوص زمانی که اندام باقیمانده در حال تغییر باشد.
