در دنیای امروز، پروتزها به عنوان جز بسیار حیاتی در بهبود کیفیت زندگی افرادی که از قطع اعضای خود رنج می‌برند، جایگاه ویژه‌ای دارند. پروتز زیر زانو به عنوان یکی از رایج‌ترین پروتزها است و مخفف آن BK است. این پروتز برای افرادی طراحی می‌شود که از قطع عضو BK (زیر زانو) رنج می‌برند. همچنین، پروتز ترنس تیبیال به عنوان یک نوع دیگر از پروتزهای زیر زانو ویژه افراد با قطع عضو TT (آمپوتاسیون میان زانو و مچ پا) شناخته می‌شود.
پروتز زیر زانو، از جمله پروتزهای اندام تحتانی، شامل اجزاء متعددی مانند لاینر، پایلون، سوکت و دیگر موارد است. این پروتز شامل لاینر، فوم یا هر دو، قفل (شاتل لاک)، زانو بند و یا موارد جانبی دیگر نیز است و به سیستم تعلیقی که بیمار از آن استفاده می‌کند، بستگی دارد.
پروتز زیر زانو به عنوان یک جایگزین موثر برای اندام‌های پایینی از بدن، مخصوصا در موارد قطع شده پایینی پا، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پروتز به اندام‌های زیر مفاصل زانو وصل می‌شود و توسط متخصصان با تجربه‌ای که در این زمینه فعالیت می‌کنند، ساخته می‌شود.
چگونه یک پروتز زیر زانوی مناسب خودم پیدا کنم؟
برای انتخاب پروتز زیر زانوی مناسب ابتدا باید با پزشک متخصص مشورت کنید. پزشک متخصص پس از بررسی شرایط جسمانی و نیازهای مددجویان مناسب‌ترین پروتز زیر زانو را پیشنهاد می‌دهد. برای انتخاب یک پروتز زیر زانوی مناسب به شرایط زیر توجه کنید.
- میزان فعالیت: جنس اجزای سازندۀ پروتز بر اساس میزان فعالیت افراد انتخاب می‌شود. در افرادی که در سنین بالایی هستند و میزان فعالیت پایینی دارند جنس پروتز زیر زانو ساده‌تر است؛ اما در افرادی که تحرک بیشتری دارند و می‌خواهند به فعالیت ورزشی نیز بپردازند باید پروتزهای با مواد مستحکم و قوی‌تری استفاده کرد.
- سلامت عمومی: افرادی که شرایطی مانند دیابت و اضافه‌وزن دارند تنها می‌توانند از برخی انواع پروتز زیر زانو استفاده کنند.
- هزینه نهایی پروتز: انتخاب پروتز زیر زانوی مناسب باید باتوجه‌به هزینۀ نهایی آن صورت بگیرد. پروتزهای پیشرفته‌تر و کارآمدتر هزینۀ نهایی بیشتری نیز دارند.
انواع پای مصنوعی زیر زانو کدام‌اند؟
معمولاً پروتزهایی که برای اندام‌های مختلف بدن به‌کار می‌روند، در نمونه‌های متفاوتی هستند که هر فرد با توجه به نیاز یا بودجه مالی و ترجیحات خود آن را سفارش می‌دهد. به‌طورکلی پروتزهای مصنوعی زیر زانو از لحاظ ساختار به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل پروتزهای غیر مفصلی یا پروتزهای مفصلی هستند. پروتز غیر مفصلی دارای اتصال سخت به ساق پا است، اما نمونه دیگر از سازوکار مفصلی در مچ پا و قطعات متحرک برخوردار می‌باشد.
از لحاظ ساخت نیز، پروتزها به مدل‌های ساده، مفصل دار، دینامیک و هوشمند تقسیم‌بندی می‌شوند.
پای مصنوعی ساده
ساده‌ترین نوع پروتزهای زیر زانو، شامل دو نمونه SACH و Elastic Keel هستند. پروتزهای ساده به واسطه نداشتن قطعات متحرک، قیمت پایین‌تری نسبت‌به دیگر مدل‌ها دارند و همچنین نگه‌داری آن‌ها ساده‌تر است.
الف) مدل SACH دارای بالشتک پاشنه با مچ پای سخت است تا پایداری را در هنگام حرکت و گام برداشتن تأمین کند و فقط اجازه حرکت‌های ضروری را به فرد بدهد .این نمونه قطعات متحرک ندارد و شکاف پاشنه آن از جنس لاستیک نرم می‌باشد. معمولاً نمونه‌های SACH با بلندی پاشنه مختلف تولید می‌شوند تا بتوان آن‌ها را با پاشنه‌های کفش‌های متفاوت هماهنگ ساخت.
ب) مدل Elastic Keel دارای Keel ارتجاعی است. این پروتزها معمولاً از نئوپان رنگ کرم یا فوم اورتانی ساخته می‌شوند.. معمولاً این نمونه‌ها از خاصیت ضد ضربه و جذب انرژی برخوردارند اما نمی‌توانند انرژی را به اندازه پروتزهای مکانیکی ذخیره کنند.
پای مصنوعی مفصل دار
دسته‌ای دیگر از انواع پای مصنوعی زیر زانو که نسبت به نمونه قبلی از امکانات بیشتری برخوردار است، پروتز مفصل دار نام دارد. این پروتز خود در دو مدل تک محوری و چندمحوری تولید می‌شود.
الف) پای مصنوعی پایین زانوی تک‌محوری فقط دارای مفصل مچ پا است تا بیمار بتواند پا را به سمت بالا و پایین حرکت و پایداری زانو را افزایش دهد .معمولاً این پروتزها برای بیمارانی که سطح قطع عضو آن‌ها بالاست توصیه می‌شود.
ب) پای مصنوعی پایین زانوی چندمحوری در کنار داشتن حرکت رو به بالا و پایین، حرکت به طرفین را دارد. به کمک این پای مصنوعی می‌توان راحت‌تر بر روی سطوح ناهموار حرکت کرد.
پای مصنوعی دینامیکی
سومین دسته‌ای که در این بررسی به شما معرفی می‌کنیم، پای مصنوعی زیر زانو دینامیکی است که برای افراد با فعالیت بالا توصیه می‌شود. این پروتزها انرژی مربوط به راه رفتن را در خود ذخیره می‌کنند و به زمین برمی‌گردانند، به همین منظور دامنه حرکتی فرد عادی‌تر است. برخی از پروتزهای دینامیک دارای انگشتان جدا از هم هستند که بتواند حرکت طبیعی و عادی پا را تقلید کنند و احساس راحتی بیشتری به فرد دهند.
پروتز هوشمند (MPC)
و در نهایت جدیدترین و آخرین دسته از انواع پای مصنوعی زیر زانو، نمونه هوشمند یا نمونه کنترل شونده با ریزپردازنده است . در این پروتزها سنسورهای کوچکی در قسمت مچ و پایین پا تعبیه شده که با کامپیوتر کنترل می‌شوند. این سنسورها اطلاعات دریافتی از دیگر اعضای بدن بیمار و حتی محیط اطراف را پردازش کرده و با توجه به شرایطی که درون آن‌ها برنامه‌ریزی‌شده، حرکت را در پای مصنوعی ایجاد می‌کنند.
پروتز مناسب افراد دیابتی
افراد دیابتی به دلیل بروز عوارضی مانند حساس‌بودن پوست به فشار و مشکل در بهبود زخم، چالش‌های ویژه‌ای در انتخاب پروتز زیر زانو دارند. در این افراد لازم است تا از ژل‌لاینرها استفاده شود، زیرا استفاده از سایر انواع لاینرها به دلیل آسیب‌هایی که به پوست می‌زنند برای افراد دیابتی امکان‌پذیر نیست. سوکت پروتز زیر زانو در افراد دیابتی باید نرم باشد و سیستم تعلیق پین و قفل در پروتز آنان استفاده شود. استفاده از مواد سبک‌وزن مانند فیبرهای کربنی برای بخش پایلون می‌تواند وزن نهایی را کمتر کرده و جذب نیرو را بهتر کند.
نکات مورد استفاده از پای مصنوعی زیر زانو
در ادامه برخی از نکات مهم در حین راه رفتن و یا مراقبت از این پای مصنوعی را برایتان بیان می‌کنیم تا با رعایت آن‌ها مشکلی در استفاده از این عضو جدید بدنی برایتان رخ ندهد.
- نکته اول گام برداشتن است؛ در هنگام شروع گام برداشتن حتماً با پای سالم قدم اول را بردارید. در پایین رفتن از پله‌ها ابتدا پای پروتزی خود را پایین بیاورید سپس پای سالم را بگذارید و در مقابل، برای بالا رفتن ابتدا از پای سالم شروع کنید و سپس پای پروتزی را بالا ببرید تا نیروی کمتری به پای آسیب‌دیده وارد شود.
- در امر مراقبت از پروتز، حتماً آن را تمیز نگه دارید و هر شب به خوبی شستشو دهید.
- از جوراب‌های تمیز برای پوشیدن پروتز استفاده کنید. هرگونه آلودگی در محل پوشش می‌تواند باعث ایجاد عفونت و ویروس در عضو باقی‌مانده شود.
- با استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های بدنی می‌توانید پوست پای خود را نرم کنید تا دچار زخم و خراش در حین استفاده نشود.
