قوز کمر به انحنای بیش از حد قسمت بالایی ستون فقرات، به سمت بیرون اطلاق می شود. که اگر شدت این انحراف بیشتر از حد معمول باشد، ممکن است عوارض نامطلوبی را به فرد تحمیل کند. قوز کمر یک مشکل شایع در قسمت پایین کمر است که ممکن است برای فرد ایجاد ناراحتی و محدودیت‌هایی در حرکت به همراه داشته باشد. در حقیقت، قوز کمر به تغییر در منحنی طبیعی ناحیه کمری منجر می‌شود و می‌تواند به صورت فعال یا ایدیوپاتیک (ناشناخته) ظاهر شود.
طبقه‌بندی
قوز کمر چندین نوع دارد (کدهای ICD-10 هم ذکر شده‌اند
قوز کمر وضعیتی (M40.0) : شایع‌ترین نوع قوز کمر است، که معمولاً دلیل آن را قرار گرفتن در وضعیت خمیده می‌دانند؛ این عارضه می‌تواند هم در سالخوردگان و هم در جوانان رخ دهد. در جوانان، این عارضه «سر به جلو » نامیده می‌شود و با اصلاح ناهماهنگی و عدم تعادل بین عضلات رفع می‌شود. اما در سالخوردگان، می‌تواند از نوع هایپرکیفور باشد. حدوداً یک سوم موارد شدید هایپرکیفوز در سالخوردگان با شکستگی‌های مهره‌ها همراه هستند. در موارد دیگر، معمولاً بدن اشخاص سالخورده یکپارچگی عضلانی-اسکلتی خود را از دست داده و هایپرکیفوز می‌تواند تنها به دلیل بالا رفتن سن رخ دهد.
قوز کمر شوئرمان (M42.0): از نظر زیبایی، نسبت به مورد قبلی، بسیار بدتر بوده می‌تواند باعث بروز دردهایی با شدت‌های مختلف شده و همچنین می‌تواند نواحی مختلف ستون فقرات (و بیش از همه قسمت میانی ستون فقرات سینه‌ای) را درگیر کند. قوز کمر شوئرمان، به عنوان یکی از اشکال استئوکندروز ستون فقرات نوجوانان شناخته می‌شود، و معمولاً به آن بیماری شوئرمان گفته می‌شود. این عارضه بیشتر در نوجوانان دیده شده و باعث بدشکلی بسیار شدیدتری نسبت به قوز کمر وضعیتی می‌شود. بیماری که از قوز کمر شوئرمان رنج می‌برد، نمی‌تواند آگاهانه وضعیت بدنی‌اش را اصلاح کند. برآمده‌ترین نقطه منحنی، که در بخشی از مهره‌های سینه‌ای قرار دارد، کاملاً سفت و انعطاف‌ناپذیر است. بیماران در این نقطه احساس درد می‌کنند، و فعالیت بدنی و ایستادن یا نشستن طولانی مدت هم دردشان را تشدید می‌کند.
این وضعیت می‌تواند تأثیر تعیین کننده‌ای بر زندگی این بیماران بگذارد، زیرا شرایط فیزیکی‌شان سطح فعالیتشان را محدود می‌کند؛ کودکان مبتلا به این عارضه، بسته به میزان بدشکلی‌شان، در بین همسالان خود احساس ناراحتی یا انزوا می‌کنند. در قوز کمر وضعیتی، مهره‌ها و دیسک‌ها طبیعی هستند، درحالی‌که در قوز کمر شوئرمان، آن‌ها نامنظم بوده و اغلب دچار فتق می‌شوند و همچنین دست کم در سه سطح مجاور، گوه‌ای شکل می‌شوند. خستگی یکی از علائم بسیار شایع این عارضه است،که به احتمال زیاد ناشی از کار شدیدی است که عضلات برای صحیح نشستن و یا ایستادن انجام می‌دهند. ظاهراً این عارضه موروثی است. اکثر بیمارانی که برای اصلاح قوز کمرشان تحت جراحی قرار می‌گیرند به بیماری شوئرمان دچار هستند.
قوز کمر مادرزادی (Q76.4): باعث می‌شود که ستون فقرات نوزاد در رحم به درستی رشد نکند. ممکن است مهره‌ها بدشکل شده یا به یکدیگر جوش بخورند؛ همچنین قوز کمر همراه با رشد کودک پیشرفت می‌کند. ممکن است در همان مراحل اولیه به انجام جراحی نیاز باشد تا بتوان قوس طبیعی ستون فقرات را حفظ کرد، البته می‌بایست بعد از عمل هم بیمار به طور منظم ویزیت شود تا هرگونه تغییر احتمالی مورد پایش و نظارت قرار بگیرد. با این حال، به دلیل خطرات احتمالی جراحی برای کودک، تصمیم‌گیری در این مورد بسیار سخت خواهد بود. همچنین، قوز کمر مادرزادی می‌تواند به طور ناگهانی در دوره نوجوانی هم بروز کند، که البته این حالت بیشتر در کودکان مبتلا به فلج مغزی و سایر اختلالات عصبی شایع است.
قوز کمر تغذیه‌ای: که به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای، خصوصاً در دوران کودکی، رخ می‌دهد، مثل کمبود ویتامین D، که باعث نرمی استخوان و در نهایت خم شدن ستون فقرات و اندام‌ها زیر بار وزن بدن کودک می‌شود.
بدشکلی گیبوس: نوعی قوز کمر ساختاری بوده و اغلب به دنبال بیماری سل رخ می‌دهد.
قوز کمر ناشی از آسیب‌دیدگی (M84.0): می‌تواند به دلیل درمان نشدن یا درمان غیرمؤثر شکستگی‌های مهره‌ها بروز کند.
علل ایجاد قوز کمر
یکی از علل شایع ایجاد قوز کمر در بزرگسالان، عادت های فیزیکی اشتباه و پوزیشن های جسمانی نادرست می باشد. به طور مثال بسیاری از اشخاص در محیط کار خود به دلیل نشستن های طولانی مدت و نادرست دچار قوز کمر می شوند. در مواقعی تشدید گودی کمر یکی از علل تاثیر گذار در منحرف شدن ستون مهره به سمت خارج و ایجاد قوز کمر می باشد.
یکی از عوارض شایعی که با افزایش سن ایجاد می شود، پوکی استخوان می باشد. پوکی استخوان از شدت تراکم استخوانی می کاهد که این امر می تواند در زمره ی علل ایجاد کننده ی قوز کمر نیز قرار گیرد. رشد غیرطبیعی مهره ها، اختلالات عصبی و یا برخی بیماری های التهابی و عفونی نیز می توانند بستر مناسبی برای ایجاد قوز کمر ایجاد کنند.
علائم قوز کمر
از نشانه های قوز کمر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افتادگی سر شانه
- خم شدن سر به سمت جلو
- کاهش یافتن توانایی حرکتی اندام های فوقانی
- اگر شدت قوز کمر زیاد باشد ممکن است فرد مبتلا دچار کاهش ظرفیت تنسی نیز شود.
علائم و نشانه های مذکور بسته به پارامترهایی نظیر سن، جنسیت، شغل و… در هر فرد متفاوت می باشد.
بالا رفتن سن و ابجاد قوز کمر
با بالا رفتن سن، اسکولیوز دژنراتیو (Degenerative scoliosis) باعث می‌شود ستون فقرات به طرف پهلو انحنا پیدا کند. نبود تعادل در قسمت ستون فقرات باعث می‌شود که به مرور زمان قوز کمر بیشتر شده و فرد احساس درد کند. همچنین در پیری کمر در حالت نامناسبی قرار می‌گیرد و همین حالت باعث ایجاد این بیماری در فرد می‌شود.
تشخیص قوز کمر
برای تشخیص پزشک باید معاینه فیزیکی ستون فقرات را انجام دهد و ممکن است از شما (یا فرزندتان) بخواهد که تست خم شدن که به Adam’s forward bend test معروف است را انجام دهید. در این تست از شما خواسته می شود با پاهای کنار هم، زانوهای صاف و بازوهای آویزان به جلو خم شوید که این آزمایش به متخصص ستون فقرات کمک می‌کند تا انحنای ستون فقرات یا هر مشکل دیگری مانند اسکولیوز (انحنای جانبی ستون فقرات) را ببیند.
ممکن است عکسبرداری از ستون فقرات برای اندازه گیری انحنا مورد نیاز باشد. منحنی طبیعی بین 20 تا 45 درجه است که اگر بیشتر از 50 درجه باشد، نشان دهنده ی کیفوز است. در کل برای تشخیص کیفوز آزمایش‌های زیر توسط متخصص تجویز می‌شود:
- ام آر آی
- عسکبرداری با اشعه ایکس
- اسکن رادیونوکلئید از استخوان
- سی تی اسکن
- آزمایش خون
راه ها و روش های درمان
معمولا متخصصان درمان های غیرجراحی را برای افراد مبتلا به قوز کمر وضعیتی توصیه می کنند و اگر منحنی کمتر از ۷۵ درجه باشد، گزینه‌های غیرجراحی به کیفوز شوئرمن نیز می‌توانند کمک کنند.گزینه های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- نظارت بر منحنی: اشعه ایکس منظم در طول سال‌های نوجوانی پیشرفت منحنی را کنترل می‌کند.
- فیزیوتراپی:فیزیوتراپی یکی از روش‌های درمان برای قطعی قوز کمر است. رفع قوز کمر با فیزیوتراپی از بازگشت مجدد علائم این بیماری جلوگیری می‌کند. کادر درمان در این روش، کارهای زیر را انجام می‌دهند.
- قبل از آغاز فیزیوتراپی تمرینات فیزیکی انجام می‌شود تا انعطاف بدن بالا برود.
- دومین مرحله در قیزیوتراپی برای درمان قطعی قوز کمر، الکتروتراپی است.
- ماساژ بدن به خصوص ناحیه گردن
- ارزیابی بدن و حالت‌های آن
- به کار بردن بریس در طول درمان
- به کار بردن لوازم مخصوص فیزیوتراپی برای درمان قطعی قوز کمر
- حرکت فیزیکی ناحیه پایین گردن و کمر
- اصلاح کردن فعالیت‌های غلط جسمانی در طول روز
- داروها: داروهای ضد التهابی کمردرد را تسکین می دهند.
- بریس پشت: در مواردی که زاویه انحنای ستون فقرات بین ۶۰ الی۸۰ درجه است و هنوز امکان رشد اسکلتی بدن به خصوص در سنین پایین وجود دارد می‌توان از بریس برای درمان گوژپشتی استفاده کرد. نوع بریس و مدت زمان استفاده از آن توسط پزشک تعیین می‌شود.
عوارض
مطابق برآوردها، احتمال بروز عوارض جدی ناشی از جراحی فیوژن ستون فقرات برای قوز کمر، 5% است، که مشابه میزان ریسک جراحی انحراف ستون فقرات است. عوارض احتمالی این عمل عبارتند از التهاب بافت‌های نرم یا فرایندهای التهابی عمقی، اشکالات تنفسی، خونریزی و آسیب عصبی. حتی بین کسانی که دچار عوارض جدی نمی‌شوند نیز 5% از بیماران می‌بایست ظرف پنج سال عمل جراحی را دوباره تکرار کنند، و هنوز هم مشخص نشده که جراحی ستون فقرات در دراز مدت چه عوارض و نتایجی خواهد داشت. با توجه به اینکه نمی‌توان با این نوع جراحی علائم و نشانه‌های بدشکلی ستون فقرات را تغییر داد، جراحی انجام شده بیشتر جنبه ترمیمی و زیبایی دارد. البته، متأسفانه، تأثیرات زیبایی این جراحی هم همیشه پایدار نیستند
پیشگیری
همیشه نمی‌توان از قوز کمر پیشگیری کرد. البته، راه‌هایی برای درمان قوز پشت و جلوگیری از گسترش آن وجود دارد، که عبارتند از:
- پیروی از بعضی از عادات مثل حفظ یک وضعیت بدنی مناسب، رژیم غذایی مناسب و ورزش قوز پشت
- چکاپ دوره‌ای وزن بدن و مصرف کلسیم به اندازه کافی می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های ستون فقرات که می‌توانند باعث بروز قوز کمر شوند را کاهش دهد.
قوز کمری که از زمان تولد وجود دارد قابل پیشگیری نیست، اما امکان تشخیص و درمان زود هنگام آن جهت جلوگیری از عوارض بعدی وجود دارد.
یک تمرین ورزشی ساده
یک تمرین ساده برای بهبود قوز کمر به این شرح است: شروع کنید با داشتن پشتتان راست و به حالت ایستاده ایستاده و دست‌هایتان را به سمت کمرتان ببرید. سپس به آرامی به سمت عقب خم شوید و تا جایی که بدون ناراحتی توانایی حفظ تعادل خود را دارید، قوسی در قسمت کمرتان ایجاد کنید. در این حالت سه تا پنج ثانیه بمانید و سپس حرکت را تکرار کنید.
حفظ یک وضعیت بدنی مناسب
حواستان باشد که در تمامی فعالیت‌های روزانه و یا ورزش برای قوز کمر که انجام می‌دهید کمرتان را صاف نگه‌دارید.
با ورزش برای قوز پشت، عضلات شکمی و پشتتان را تقویت کنید
از یک صندلی با یک پشتی مناسب استفاده کنید
آیا قوز کمر باعث کوتاهی قد می‌شود؟
بله. انحنا در ستون فقرات باعث می‌شود که شانه‌های فرد افتاده‌تر شده و قدش نیز کوتاه تر شود. درمان به موقع کیفوز باعث از بین رفتن قوز کمر و افزایش قد می‌شود. اقدام به موقع در درمان قطعی قوز کمر نقش بسزایی دارد.
